De uitdagingen van het opvoeden en begeleiden van kinderen met een 145+ IQ

“Toen ik na de bevalling voor het eerst naar mijn baby keek, zag ik dat hij intens naar me keek. Ik dacht: wacht eens even, ik word hier geïnspecteerd. Zo van, ben jij degene met de regie hier? Ben ik aan jou overgeleverd de komende tijd?” – Els over haar zoon, hij is extreem hoogbegaafd 

Op 1 Juni 2022 mocht ik, Loes Glandorff, mindful parenting trainer, naar het congres ‘Hoogbegaafd van wieg tot werk’ van expertisecentrum Talentissimo. Ik had door de winactie een kaart gewonnen. Die dag vormde de kickstart van mijn specialisering in gezinnen met hoogbegaafdheid. Ik werd ondergedompeld in prikkelende workshops, en overal ontstonden openhartige gesprekken. Een deel van de workshops gingen over hyperhoogbegaafden (IQ: 145+). Een groep waar ik nog niet zoveel over wist. De groep is klein, maar vooral onzichtbaar. Niemand wordt geboren met het IQ op het voorhoofd. En nu ik er wat meer over weet, vind ik dat bijna jammer.

“It’s so much of what it means to be human concentrated, the human experience condensed. Make no assumptions, just be with what is.” – Sue Jackson

Hyperhoogbegaafden of HHB, hebben een IQ van 145 of meer. En hoe hoger het IQ, hoe zeldzamer het wordt. Van 145 tot en met 159 komt voor bij 1 op de 780 mensen, maar de zoon van Els is waarschijnlijk één van de weinige in Nederland.

“Het verschil tussen hyper- en gewoon hoogbegaafd is al snel net zo groot als tussen VWO en licht verstandelijk beperkt.” – Femke Hovinga, oprichter van Talentissimo

Het werd me duidelijk dat grote verschillen in intelligentie, verstrekkende gevolgen kunnen hebben. Hyperhoogbegaafde kinderen zijn extra kwetsbaar. Zowel door de kenmerken die bij HHB horen, als door de mismatch met de omgeving. Begeleiders hebben vaak maar een beperkt begrip van hun binnenwereld, er zijn immers niet zoveel voorbeelden of handvatten beschikbaar. Het opvoeden van extreem intelligente kinderen wordt al snel een uitdaging en dit vergroot het risico dat ze niet krijgen wat ze nodig hebben. Om evenwichtig op te groeien, is het vinden van passende begeleiding dus cruciaal.

Maar wat maakt de begeleiding van hyperhoogbegaafde kinderen nou zo uitdagend? Ik sprak met specialisten en andere ouders over hun hyperhoogbegaafde kinderen, en hoe ze hun weg hebben gevonden in de opvoeding. Geen kind is hetzelfde, maar wat eruit springt is dat HHB zo intens voelen en zo’n groot bewustzijn hebben. Leefhonger, noemt Angelique van der Mast dat. HHB zijn meestal extreem snelle denkers, en vaak lopen ze als peuter cognitief al zo’n 6 tot 12 jaar voor. 

“When you realize your child is a statistical outlier, it isn’t like the floor drops away from underneath you. It’s like the room disappeared around you.” Sue Jackson

Veel mensen realiseren zich niet dat HHB veel meer betekent dan hyperintelligent zijn. De meeste kindjes zijn zeer gevoelig voor indrukken. Die sensitiviteit kan zich uiten op allerlei vlakken. Kindjes pikken bijvoorbeeld al op jonge leeftijd de stemming van anderen op. “Dan vroeg mijn peuter of ik moe was vandaag, en of ik niet even moest gaan rusten” vertelt een moeder. Het clichébeeld van de extreme nerd die alleen maar in zijn hoofd leeft, klopt meestal niet. Dat beeld komt volgens HHB specialist Sue Jackson vooral doordat veel hyperhoogbegaafden niet krijgen wat zij nodig hebben, en zich dan maar afsluiten voor hun omgeving en soms ook voor hun eigen binnenwereld. Die grote sensitiviteit kan ze sociaal en emotioneel kwetsbaar maken. “HHB leren vaak transpersoonlijk” vertelt Sue Jackson. “Dus in interactie met anderen. Daar is bijna geen peuter nog aan toe. En zo’n kind hoeft maar een paar keer te merken dat het niet echt kan samenspelen of samenwerken, om het dan maar helemaal op te geven.” 

Als je snel kunt denken, kun je ook snel conclusies trekken. Daarom zijn de momenten in een nieuwe omgeving extra belangrijk voor een hyperhoogbegaafd kind. Vaak heeft een kind hoge verwachtingen van de peuterspeelzaal, de kleuterklas of groep 3. En dan blijkt dat aansluiting vinden lastig is, en dat zijn of haar behoeftes in de verste verte niet vervuld zullen worden. De leefhonger wordt niet gestilt, en depressie, angst en eenzaamheid zijn geen uitzondering. Kleuters lopen het vaakst vast. En dan is het vaak thuis dat alle spanning eruit komt. Soms blijkt op school het gat gewoon te groot. Duizenden kinderen komen uiteindelijk thuis te zitten. Hartverscheurend, en pasklare oplossingen zijn er helaas niet. Het begeleiden van een HHB kind is maatwerk.

“Raising an exceptionally gifted child is like riding an incredibly intense roller coaster. One that is clearly not checked for safety, as you are the first one ever riding it. And with a growing alarm you realize that it is not even finished yet, but being built right in front of you. And that you are the one desperately throwing tracks in front of the cart in the hope that you’ll bring everyone safely to the finish line.” – een ouder in gesprek met Sue Jackson.

Terug naar de hele kleintjes. Hoewel ze vaak pas opvallen op school, worden ze natuurlijk HHB geboren. En dan valt dus de enorme alertheid op, en de communicatie vanaf dag één. “Mijn kind lachte al direct naar ons. ‘Stuipjes’, noemde de kraamzorg dat. Maar de volgende dag deed ze het weer. En op dag drie wisten we het zeker: ons kind lachte heel bewust om contact met ons te maken.” En als een moeder dit vertelt zie ik de liefde en de trots op haar gezicht. Ook Sue vertelt met een diepe liefde over haar kinderen. Over haar jongste die vanaf dag één een kunstenaar was. Over haar oudste die verbinding kan maken met bijna iedereen. Een kind met zo’n groot bewustzijn nodigt je ook uit om een diepe verbinding aan te gaan.

Het kan heftig zijn om een HHB kind groot te brengen. Sue Jackson erkent dat het opvoeden van haar kinderen ronduit uitputtend kon zijn. Welke ouder ik ook spreek, allemaal vertellen ze dat de intensiteit het lastigste is om mee om te gaan. Het valt gewoon niet mee om zelf overeind te blijven in de emotionele stormen van een baby of peuter. En hoe eigengereid een kind ook over kan komen, tegelijkertijd is het ontzettend gevoelig. En een strenge reactie kan keihard aankomen. 

“The first thing I say to parents: you are enough” – Sue Jackson

Dus hoe doe je dat, opvoeden van HHB kinderen? HHB kinderen hebben vaak uiteenlopende talenten, gevoeligheden en interesses. Wat voor ieder kind geldt, geldt hier nog meer: het is cruciaal om de behoeftes van je kind helder te zien. HHB kinderen ontwikkelen zich over het algemeen asynchroon. Dus de verschillende lijnen van ontwikkeling, zoals cognitief, sensomotorisch en emotioneel, ontvouwen zich elk op hun eigen tempo. En dat betekent dat je als ouder elk van die verschillende lijnen in de gaten moet houden.

Het is niet altijd makkelijk om behoeftes goed te lezen, al helemaal bij complexe kinderen. Het vroeg herkennen van HHB kan daarom enorm helpen. Als je een kind ziet dat denkt en praat als een 10-jarige, kan je vergeten dat het ook gewoon een baby, peuter of kleuter is. Een kind met een extra grote klus in het leren van bijvoorbeeld emotieregulatie, focus en afstemmen op ‘gewone’ leeftijdsgenoten. Ondanks hun leerhonger en leefhonger, kan het leven al gauw heel veel zijn. En dan kunnen ze juist een extra behoefte hebben aan emotionele nabijheid, co-regulatie en structuur. Maar hoe geef je structuur aan een bijna grenzeloos kind dat door alle opvoedtechnieken heen prikt?

“Opvoedboeken over hoogbegaafde kinderen bleken waardeloos te zijn voor ons. Hij was 5 jaar oud toen ik eens een techniek probeerde, en hij keek me zó teleurgesteld aan. Alsof hij wilde zeggen “serieus, komen jullie híermee aan?” – Els

Deze kinderen zijn meestal intrinsiek gemotiveerd, en erg autonoom. Straffen en belonen hebben daarom weinig zin. Maar begrenzen is wél nodig. Al helemaal omdat het van binnen alle kanten opvliegt.

“Stel samen met je kind de structuur op.” zegt Urmila van der Bijl – Manniesing. Ze is jeugdverpleegkundige, en talentbegeleider bij Talentissimo. Zij laat ouders en kinderen samen een racebaan vormgeven, waarin de hekjes voor de regels staan, en de baan voor de mogelijkheden in het gezin. “Als kinderen betrokken worden bij het vaststellen van de grenzen, dan accepteren ze deze veel beter, en is er ook geen straf of beloning nodig. Vaak is het al genoeg om ‘Hekje’ te roepen als een kind uit de bocht vliegt.” Maar vaak loopt het van binnen zó hoog op, dat een kind even niet te bereiken is. “Als een kind vol emoties zit, dan kun je dat vergelijken met een gesloten vuist” vertelt Urmila. “Pas als er genoeg ontlading is geweest en de vuist opengaat, heeft het zin om je kind te proberen te bereiken.” En dan vormt gelijkwaardigheid dus de basis, rekening houdend met de mogelijkheden van je kind en jezelf – in deze fase.

Sue vertelt dat het belangrijkste was om haar zoon te laten merken dat ze doorhad wat die deed. Daarmee stuurde ze niet alleen gedrag bij, maar wist hij ook dat hij gezien werd. En dat geeft veiligheid. Als haar kleuter bijvoorbeeld de juf manipuleerde liet ze hem soms begaan, maar vaak nam ze hem even apart. “Nose-to-nose straight talk” noemde ze dat. En dan benoemde ze wat ze zag. Ze gaf ook vaak voorbeelden van positief gedrag, of plaatste een opmerking en liet het daar dan bij. Als ze er dan de volgende dag over in gesprek ging, had haar zoon de tijd gehad om te reflecteren en hij kon dan zelf zijn gedrag bijsturen.

Deze methode lijkt me erg prettig voor een kind, omdat je diens capaciteiten serieus neemt en het zelflerend vermogen stimuleert. Het vergt ook een flinke alertheid van ouders en een behoorlijke portie geduld.

“Dude, you gotta sharpen your teeth on something else than your parents.” – Sue tegen een kind dat ze begeleidt.

 En zo is het opvoeden van een hyperhoogbegaafd kind topsport. Waar je bij de meeste kinderen nog weleens weg komt op de automatische piloot, word je er door deze kinderen genadeloos op gewezen dat je reactie niet past bij wat ze nodig hebben. En daarmee helpen HHB kinderen ons om te realiseren dat elk kind al volledig als mens geboren wordt, en het verdient om op ooghoogte aangekeken te worden. Iedereen is beter af als we echt aanwezig zijn bij ons kind en hem of haar serieus nemen. Opvoeden door af te stemmen dus. Zowel op ons kind als op onszelf. En daarmee zie ik een rol voor mindful parenting, juist bij deze groep.

Na een inspirerende dag vol verhalen en gesprekken, realiseer ik me dat ik nog heel erg veel te leren heb. Maar ook voel ik mij gesterkt in mijn missie: mindful parenting toegankelijk maken voor alle gezinnen met hoogbegaafdheid.

Lees hier hoe Talentissimo’s Urmila van der Bijl-Maniesing het opvoeden van haar kinderen ervaart.  

Meer over Sue Jackson en het Daimon Institute for the highly gifted lees je hier.