Congres & studiedagen: Hoogbegaafd, asynchrone ontwikkeling en trauma

Kleinschalige congresdag – 1 oktober 2025

Keynotes

1. Asynchrone ontwikkeling: wanneer je hersenen sprinten maar je veters nog gestrikt moeten worden – Femke Hovinga

Een kind dat ’s ochtends Kant citeert en ’s middags in tranen raakt omdat het potlood bot is? Dat is geen anekdote, maar de dagelijkse realiteit van (uiterst) hoogbegaafden met asynchrone ontwikkeling. In deze keynote ontrafelt Femke Hovinga – onderzoeker, ondernemer en ervaringsdeskundige – de kloof tussen supersnelle cognitie en nog rijpende executieve of emotionele vaardigheden.

Met humor én evidence laat ze zien:

• hoe Formule-1-ideeën vastlopen op “bakfiets-planning” (frontal lag);

• waarom deze mismatch zo verwarrend is;

• wat onderwijs-, zorg- en coachings­professionals direct kunnen doen: compacten, telescopen, external-brain-tools en peer-netwerken inzetten zonder de autonomie te ondermijnen.

Verwacht herkenbare casusflarden, neuro­psychologische inzichten en concrete interventies die je de volgende dag al kunt toepassen. Perfect voor iedereen die leerlingen of cliënten begeleidt bij wie genialiteit en gymtassen nog niet synchroon lopen.

2. DSM-Spaghetti: hoe (zeer) hoogbegaafde breinen verstrikt raken in mis- en dubbel­diagnoses – Dr. Paul Beljan

Hoogbegaafde jongeren belanden opvallend vaak in een woud van labels: eerst ADHD, dan ASS, soms angst of bipolair, en uiteindelijk de conclusie “dubbel bijzonder”. Hoe komt het dat een briljant brein zo gemakkelijk in DSM-spaghetti verandert? In zijn kenmerkend energieke stijl fileert Dr. Paul Beljan de valkuilen van mis- en dubbeldiagnoses bij begaafde kinderen en adolescenten.

Wat kun je verwachten?

• een tour door het brein: waarom hoge intelligentie standaardtest­protocollen op het verkeerde been zet;

• herkenbare casussen waarin perfectionisme als OCD wordt bestempeld en trauma wordt gemist achter een IQ van 150;

• praktische differentiële-diagnose-checks om “verkeerd label” van “dubbele realiteit” te onderscheiden;

• concrete interventies en rapportage­tips die tegelijk onderwijs-, zorg- en oudervriendelijk zijn.

Dr. Beljan gebruikt humor, live mini-analyses en simpele metaforen (denk: turbo-motor in een karton­doos) om te laten zien hoe professionals de juiste draad uit de DSM-kluwen trekken.

Stop het labelen-op-de-bonnen, pak de rode draad en help uitzonderlijke jongeren eindelijk gezien te worden.

Deze keynote is Engelstalig – dr. Paul Beljan is een Amerikaanse auteur/neuropsycholoog. 

Workshops ronde 1

1. Trauma, hyper-arousal & de polyvagaaltheorie: een neuropsychologische toolbox – Dr. Paul Beljan

Veel (zeer) hoogbegaafde kinderen lijken ‘altijd aan’ te staan: snel denken, scherp analyseren, maar bij de kleinste verandering ontploft de emotie-meter. Volgens Dr. Paul Beljan is dat zelden onwil en vaak hyper-arousal: een zenuwstelsel dat constant op de rem én het gaspedaal staat. In deze hands-on workshop koppelt hij de nieuwste inzichten uit de polyvagaal­theorie aan praktijksituaties in klas en behandelkamer.

Wat ga je doen?

• ontleden hoe ventrale, sympathische en dorsale systemen samenwerken – of juist kortsluiten – bij getraumatiseerde, hoogbegaafde breinen;

• heart-rate-variability begrijpen en leren wat ze zeggen over (on)veiligheid in de klas;

• co-regulatie-technieken oefenen: ritme, adem, humor en ‘safety cues’ die leerlingen binnen 90 seconden uit een stresspiek halen;

• een micro-interventie­plan ontwerpen dat cognitieve uitdaging combineert met fysiologische rustpunten.

Deze sessie is Engelstalig

2. Kansengelijkheid in het onderwijs: hoe signaleer je ieder slim kind? – Diane van Dijk 

Hoe vroeger je slimme leerlingen kunt signaleren, hoe meer je voor ze kunt betekenen als leerkracht, IB’er of begeleider. Zo voorkom je onderpresteren, demotivatie en zelfs thuiszitters. Maar: meer- en hoogbegaafde leerlingen signaleren kan een flinke uitdaging zijn. Want waar kijk je eigenlijk naar, als je dat gaat doen? Er zijn meerdere signaleringsinstrumenten, zoals DHH, SIDI en de ZOOV+. Tijdens deze middag kijken we naar deze instrumenten, maar vooral naar wat er nodig is om goed te signaleren, en in welke valkuilen iedere onderwijsprofessional wel eens tuint. We vertrekken vanuit theoretische achtergrond over slimme leerlingen, waarna we gauw de dagelijkse praktijk in duiken. Want hoe herken je het slimme meisje in de hoek, dat ongezien onderpresteert? Of het jongetje die thuis Roemeens spreekt, “dat tafel” zegt, maar wel een IQ van 140 heeft?

Na deze middag heb je een breder kader aan achtergrond, maar vooral ook inzichten die je morgen in de klas in kunt zetten.

3. IQ 145+, leven en leren op topsnelheid? – Femke Hovinga

Workshops ronde 2 – 13:00 uur

1. Van piekerparade tot perfectiestress: (faal)angst en perfectionisme bij hoogbegaafdheid – Jantien van der Wijngaard

2. Turbo-brein, lege accu: flitsleren en afhaakgedrag bij hoogbegaafden – Dr. Paul Beljan

Een tienjarige werkt in één middag het complete rekenboek door, maar weigert de volgende dag een simpel oefenblad. Een veertienjarige kan uren verzonken zijn in Python-code, maar haalt onvoldoendes voor Frans. Een achtjarige slurpt alles over zwarte gaten op YouTube, maar “staat uit” zodra het werkblad verschijnt. Herkenbaar uit klas, praktijk of spreekkamer? Dan speelt vaak hyper-dopaminerge focus: het brein schiet in overdrive bij nieuwigheid, maar mist de executieve spierkracht om lang vol te houden of tegenslag te counteren.

Dr. Paul Beljan legt in begrijpelijke taal uit wat er neurochemisch gebeurt: een kortstondige dopaminespike zet de turbomotor aan, maar bij herhaling zakt de prikkel en nemen verveling of frustratie het stuur over. Vanuit zowel onderwijs- als zorgperspectief zoomt hij in op de gevolgen: onderpresteren, uitval en soms verkeerd gelabeld ADHD-gedrag.

Take-aways

– Een helder model om hyper-focus, afhaken en gedragsuitbarstingen te begrijpen.

– Praktische stappen om leerstof te versnellen én veerkracht op te bouwen.

– Methoden om groei én stress wekelijks te monitoren.

– Werkbare strategieën voor zowel klaslokaal, plusklas als behandelkamer.

3. IQ-puzzels & definities: wat vertellen tests écht over hoogbegaafdheid? – Yvonne Cramer

Een score van 130 lijkt de magische grens voor hoogbegaafdheid, maar wat zegt zo’n getal nu écht over leerbehoeften, creativiteit en emotionele intensiteit? Onderzoeker Yvonne Cramer fileert in deze compacte sessie de grootste mythes rondom IQ-testen. Ze laat zien waarom een verbale index van 150 naast een verwerkingssnelheid van 95 niet per se dyslexie betekent, hoe tweetaligheid en motorische factoren uitslagen kunnen scheeftrekken en waarom IQ meer vertelt over hoogbegaafdheid dan ‘zijnskenmerken’. Cramer geeft daarnaast praktische richtlijnen voor het kiezen van geschikte tests en laat zien hoe je een ongelijk profiel rapporteert in taal die leerkrachten, ouders en behandelaren direct begrijpen. Cijfers bieden voortaan context in plaats van stempels.

Take-aways

– Een duidelijk kader om IQ-scores, profiel­verschillen en zijnskenmerken samen te wegen.

– Vuistregels om scheve subtest­patronen te duiden zonder over- of onderdiagnose.

– Concreet, begrijpelijk rapportagetaalgebruik voor school, zorg en ouders.

Afsluiting: interview door hb-kids & inkijkje in het leven van Klaas van Kruistum

Ontmoet Klaas van Kruistum – TV-avonturier, vader én ervaringsdeskundige hoogbegaafdheid

Klaas van Kruistum (47) ken je van Wie is de Mol?, The Passion en zijn populaire jeugdprogramma Klaas Kan Alles, waarin hij met humor en lef onmogelijk lijkende uitdagingen tackelt. Wat minder bekend is: thuis deelt hij die mentaliteit met vier dochters bij wie – net als bij hemzelf – hoogbegaafdheid een grote rol speelt. Klaas vertelt openhartig hoe hij als “voltijd praktijkstudent” buiten de comfort­zone het meest leerde, hoe faalervaringen goud waard bleken voor zijn weerbaarheid en waarom hij pas recent zijn eigen hoogbegaafdheid voluit durfde te erkennen. Tijdens het congres wordt hij live geïnterviewd door hoogbegaafde kinderen; samen ontrafelen ze vragen over angst, doorzetten en het vinden van je plek als snelle denker. Een inspirerend verhaal vol praktijktips voor klas, coaching en gezin. De column die hij schreef voor Hoogbegaafd het Magazine kun je hier lezen – alvast ter inspiratie!  

Workshops studiedag – 2 oktober 2025

 

Workshops ronde 1 – 9:30 uur

1. Provocatief coachen: word een welwillende plaaggeest die cliënten in beweging krijgt

Een vijftienjarige leerling betoogt met vlijmscherpe logica dat huiswerk moreel verwerpelijk is; de docent is verbijsterd, het klasritme ontspoort. In zulke situaties kan provocatief coachen—humoristisch uitdagen zonder het respect te verliezen—een krachtig antwoord zijn. Deze drie-uur durende sessie onderzoekt hoe de prikkelende stijl van Frank Farrelly samensmelt met de snelle denksprongen, sterke rechtvaardigheidszin en gevoeligheid van hoogbegaafde jongeren.

Essentie en ethiek van provocatief coachen

Kernprincipes (acceptatie, humor, uitdaging) worden naast klassieke begeleidings­technieken gelegd. Besproken wordt waarom hoogbegaafden vaak openbloeien bij lichte spot en paradox—mits de relatie veilig is en de coach het intellectueel tempo aankan.

Skills-lab

Deelnemers oefenen in duo’s vijf basistechnieken—welgemeend sarcasme, absurde metaforen, rol­omkering, positieve labeling van weerstand en doelbewuste overdrijving. Observatoren noteren emotionele reacties en cognitieve verschuivingen van de “cliënt”, waarna gezamenlijk wordt gereflecteerd op effect en veiligheid.

Ontwerpfase: eigen casus vertalen

Met behulp van het Provocative Coaching Canvas creëren deelnemers een tien-minuten-interventie voor een eigen leerling of cliënt. Daarbij wordt expliciet rekening gehouden met parameters als perfectionisme, rechtvaardigheidsgevoeligheid en voorkeurs­humor van hoogbegaafden. Feedbackrondes scherpen taalgebruik, dosis humor en exit-strategie.

Take-aways

– Inzicht in wanneer provocatief coachen bij hoogbegaafde cliënten/leerlingen werkt en wanneer niet.

– Vijf direct toepasbare micro­technieken die humor en uitdaging combineren met psychologische veiligheid.

– Een persoonlijk interventieplan dat in de klas, plusklas of coaching­praktijk kan worden ingezet.

– Concrete richtlijnen om grenzen te bewaken, escalatie te voorkomen en toon + tempo af te stemmen op een snel, gevoelig brein.

2. Aan de slag met AI: nieuwe tools die onderwijs nóg beter, sneller en leuker maken

Een dertienjarige hoogbegaafde leerling haalt een taalmodel tevoorschijn, laat het differentiaalvergelijkingen oplossen en vraagt vervolgens waarom de lesstof zo langzaam wordt aangeboden. Dit soort momenten maakt duidelijk dat kunstmatige intelligentie niet langer een gimmick is maar een serieuze versneller voor leren en coaching. In deze sessie staat het strategisch en verantwoord inzetten van AI centraal, met speciale aandacht voor de unieke kansen én gevoeligheden bij (hoog)begaafde leerlingen.

AI-landschap en ethisch kompas

We beginnen met een verkenning van actuele generatieve tools: tekst- en beeld­generatoren, adaptieve quizsystemen en dialoogmodellen voor coachingsimulaties. Daarbij onderzoeken we hoe deze technologie verrijking, versnelling en zelfreflectie kan stimuleren zonder kwaliteit of veiligheid op te offeren. Thema’s als hallucinerende content, bias en privacy komen uitgebreid aan bod. Een beknopt ethisch kompas biedt houvast om binnen wettelijke kaders én beroepsethiek te blijven. Samen formuleren we richtvragen: wanneer voegt AI waarde toe, waar is menselijk vakmanschap onmisbaar en hoe borg je transparantie naar leerlingen en ouders?

Skills-lab Prompt Engineering

Na de pauze volgt een praktijkgericht lab. Deelnemers kiezen drie onderwijs- of coachings­scenario’s uit hun eigen werkveld en ontwerpen daar doelgerichte prompts bij. Vervolgens worden die prompts getest op helderheid, uitdaging en bias. Peers geven directe feedback, waarna iedereen iteratief aanscherpt. Hierbij ligt de nadruk op taalnuances, vraagstructuur en het inbouwen van reflectie- en autonomie-momenten voor de leerling. De sessie sluit af met een korte uitwisseling van best-practices en een compacte checklist om AI-interventies veilig en effectief te integreren in het dagelijks werk.

Take-aways

– Een helder overzicht van actuele AI-tools die verrijking en begeleiding van hoogbegaafde leerlingen ondersteunen.

– Een praktisch ethisch kompas om risico’s rond bias, privacy en kwaliteit te beheersen.

– Concreet geoefende prompt­templates waarmee opdrachten, feedback en coachings­gesprekken op maat zijn te genereren.

– Heldere richtlijnen om AI in te zetten als katalysator, terwijl eigenaarschap en kritische denkvaardigheden bij de leerling centraal blijven staan.

Stichting Cyberbrein verzorgt deze workshop. Deze organisatie helpt jonge ‘cyberbreinen’ hun digitale talent veilig te ontwikkelen, met hands-on workshops over AI en cyberveiligheid. De stichting is opgericht door Henk van Ee (voorzitter) en werkt o.a. samen met partners in overheid en bedrijfsleven. Tijdens ons congres delen Henk van Ee en Mats Dekker (AI-educator) concrete, klas-proof werkvormen: van doelgerichte prompts en bias-checks tot veilige inzet van generatieve AI in opdrachten en toetsen. Meerdere tools (ChatGPT, CoPilot e.a.) komen aan bod. 

Workshops ronde 2 – 13:30 uur

1. Trauma: what is it and how to work with it in school – Dr. Paul Beljan

Trauma bij (hyper)hoogbegaafde kinderen is, helaas, een thema waarover we veel vragen krijgen. Maar hoe herken je het en hoe kunnen we er het beste mee omgaan als het speelt? De sessie is in het Engels, daarom de beschrijving ook zo: Children Who Are Traumatized: Hyper-arousal and how it Works in the Pediatric Brain Traumatized children represent a disproportional amount of children identified with ADHD and other psychiatric conditions. Combined with giftedness, the overdiagnoses is even more present (see also the book about misdiagnosis and dual diagnosis of gifted children and adults).  The over-diagnosis rate of this condition places traumatized children at risk for being further mislabeled and mistreated as they fail to respond to traditional interventions.  The lecture is a primer on how the brain works from sub-cortical to frontal lobe processing and subsequent behavioral expression across developmental levels.  The concept of trauma based hyper-arousal is presented relating to disruption of normal brain function and affective control. During the session we will specifically focus on gifted (including the exceptionally and profoundly gifted) and twice exceptional children.

2. Executieve vaardigheden: van kwantummechanica tot vergeten gymtas – Jantien van der Wijngaard & Diane van Dijk

Een leerling demonstreert vlot de grondslagen van kwantum­mechanica voor de klas, maar verschijnt diezelfde ochtend zonder gymtas. Deze tegenstelling – briljante conceptuele snelheid versus basale organisatorische haperingen – vormt de aftrap van het dagdeel over executieve vaardigheden bij hoogbegaafden.

De executieve paradox ontrafeld Aan de hand van korte tests en illustraties wordt duidelijk hoe een hyperactief default-mode-netwerk en een nog onrijpe prefrontale cortex samen de beroemde “frontal lag” creëren. Dit neurobiologische model laat zien waarom ideeën sneller ontstaan dan ze kunnen worden geordend en uitgevoerd. We kijken specifiek naar het hoogbegaafde brein, de ontwikkeling ervan en wat je mag verwachten van een ‘gewone leerling’ op het gebied van vaardigheden.

Signalen & valkuilen herkennen Drie praktijkcasussen – waaronder de kwantum­mechanica-expert zonder gymtas – worden geanalyseerd. Deelnemers leren onderscheid te maken tussen onderprikkeling, perfectionistische verlamming en echte stoornissen zoals ADHD. Een compacte beslisroute helpt om in de klas of begeleiding snel de juiste interventie te kiezen.

Tool­kit ‘External Brain’ Er wordt een pakket steunmiddelen samengesteld: visuele weekplanners, micro-deadlines, gamified check-ins en sensorische ankers die een overvol hoofd kalmeren. De nadruk ligt op eigenaarschap: hulpmiddelen ondersteunen, maar nemen niet over.

Take-aways

– Helder inzicht in de neuro­psychologie achter slordigheid, uitstelgedrag en weerstand bij hoogbegaafde jongeren.

– Een snelle beslisroute om onderprikkeling, perfectionistische verlamming en stoornissen van elkaar te onderscheiden.

– Een praktische “external brain”-toolkit die meteen kan worden ingezet.

– Een kant-en-klaar scaffolding-plan dat volgende les of begeleidings­moment in werking kan treden en eigenaarschap stimuleert.